Podział Egiptu
starożytnego
na mniejsze jednostki administracyjne - nomy, został przeprowadzony już
w Starym Państwie i dotrwał z niewielkimi zmianami aż do najazdu Arabów
w VII w n.e. Generalnie można przyjąć że były 42 prowincje, 22 w Górnym
Egipcie i 20 w Dolnym. W okresie Starego i Średniego Państwa nom
zarządzany był przez nomarchę lub zarządcę okręgu, którego władza,
umacniana często przez samego faraona, stawała się konkurencyjna dla
władzy centralnej. Wzrost znaczenia jakiegoś nomu w połączeniu z
ambicjami zarządzającego nim nomarchy doprowadzał czasami do upadku
władzy i jej rozdrobnieniu na mniejsze, często zwalczające się nawzajem
prowincje. Szczególnie w okresach przejściowych dochodzą do głosu
rozmaici nomarchowie uzurpujący sobie prawo do korony. Niektórzy z nich
dają początek silnym dynastiom, które na powrót centralizują władzę w
państwie.
Dolny Egipt
I -
- Biały Mur
(inb HD)
Men-Nefer, Ineb-Hedż (Memfis, Mit
Rahina)
Przez
długie okresy egipskiej historii miasto pełniło rolę stolicy kraju.
Centrum kultu boga Ptah, jego towarzyszki - bogini Sachmet, oraz ich syna
- Nefertuma (triada memficka). Nekropole miasta znajdują się w
Sakkara,
ośrodku kultu pradawnego boga Sokarisa.
II -
- Udziec
(xpS)
Chem (Letopolis, Kom
Ausim)
Stolica
nomu. Centrum kultu boga Heru (Chenty-Irtu), czczonego pod postacią siedzącego barana (w
innych miastach - także byka lub lwa). Miasto było też ośrodkiem kultu
Izydy i Horusa Starego.
III -
- Zachód
(imnty)
Taminhor (Hermopolis Parva,
Damanhur)
Stolica nomu do IV w.
p.n.e. Kult boga Dżehuti (Thot)
Imu (Kom el-Hisn)
Stolica nomu w okresie
Starego Państwa. Miasto leżące pomiędzy Kom Abu Billo i Naukratis.
Centrum kultu bogini Hathor-Sachmet
Rakote (Aleksandria)
Miasto wybudowane na
rozkaz Aleksandra Macedońskiego. Stolica Egiptu Ptolemejskiego. Największe
centrum kulturalne i naukowe wschodniej części basenu Morza Śródziemnego.
IV -
- Południowa Tarcza
(nt rsw)
Dżeka
Centrum kultu bogini
Neith
Sapi-Res
Centrum kultu Sobka,
Izydy i Amona.
V -
- Północna Tarcza
(nt mHt)
Sa (Sais, San el-Hagar)
Stolica nomu, oraz
stolica Egiptu w Epoce Późnej. Greckie centrum handlowe. Świątynia bogini Neith.
Per-Wadżet (Buto,
Tell el-Fara'in)
Miasto powstało na
skutek połączenia dwóch miejscowości Pe i Dep. Centrum kultu bogini Uto,
później również Izydy. Wg. Herodota w czasach perskich mieściła się tutaj
słynna wyrocznia.
VI -
- Wzgórze Byka
(kA Dw)
Chaswu (Ksois, Sacha)
Ważne
centrum kultu Amona-Re. Wg. Manethona siedziba dynastii XIV.
VII -
- Zachodni Harpun
(wa imnty)
Per Ha-Nereb (Metelis,
Damanhur)
Miasto z okresu
panowania Ramzesa II. Centrum kultu Ha.
(Naukratis)?
Kolonia jońska i port.
Ważny ośrodek handlowy od okresu saickiego, znany również z produkcji
żelaza. Miasto poświęcone Horusowi, przedstawianemu jako skrzydlaty dysk
słoneczny z dwoma ureuszami. Również centrum kultu Neith, Amona i Thota.
VIII -
- Wschodni Harpun
(wa iAbt)
Czeku (Per-Atum) (Pithom,
Tell el-Maschuta)
Wzniesione przez
Ramzesa II miasto, położone nad kanałem łączącym Nil i Jeziora Gorzkie.
Stolica nomu i centrum kultu Atuma. Wg. Biblii tutaj właśnie mieli być
więzieni Izraelici - Ziemia Goszen.
Pierwotnie centrum kultu Ozyrysa Anedżti, później również Izydy. Nekropola
zwierząt. Stąd właśnie wywodzi się słynny filar Dżed symbolizujący pień
ściętego drzewa.
X -
- Czarny Byk
(kA km)
Hut-Herib (Athribis,
Tell Athrib,
Benha)
Centrum
kultu Horusa i krokodyla Chenty-Cheti (Heru) oraz czarnego byka, Kemura.
Świątynia wzniesiona przez Ahmose. Miasto nabrało dużego znaczenia
gospodarczego w okresie rzymskim.
XI -
- Byk Hesbe
(kA Hsb)
Taremu (Leontopolis,
Tell el-Mokdam)
Stolica nomu w Okresie
Ptolemejskim. Centrum kultu Horusa czczonego pod postacią lwa Mahesa.
Nai-Ta-Hut (Leontopolis,
Tell el-Jahudija)
Centrum kultu pary
pradawnych bóstw Szu (powietrze) i Tefnut (wilgoć), przedstawianych pod
postaciami pary lwów.
Hesbe (Farbajthos,
Horbejt)
XII -
- Cielę i Krowa
(kA iw)
Czeb-Neczer (Sebennytos,
Samanud)
Miasto
rodzinne Manethona. Świątynia Onurisa. Kult Izydy. Stolica Egiptu w okresie panowania
XXX dynastii.
XIII -
- Potężny Władca
(HqAt-aD)
Junu (On) (Heliopolis,
el-Matarija)
Miasto
słońca, centrum kultu Re-Horachte, byka Mnewisa, Atuma-Re. Jeden z
najważniejszych politycznych i religijnych ośrodków w kraju. Miejsce w
którym znajdował się legendarny kamień-pagórek Benben.
XIV -
- Wschodni Sztandar
(xnt-iAbt)
(Pelusium,
Tell Farama)
Miasto położone nad
odnogą peluzyjską. Teren postoju armii egipskiej wyruszającej na kampanie
azjatyckie. Prawdopodobnie stolica nomu.
Senu (Sile, Tell Abu
Safa)
XV -
- Ibis
(DHwty)
Bahu (Hermopolis,
Tell Baklija,
Aszmunejn)
Centrum kultu Thota (Hermes Trismegistos) z licznymi cmentarzyskami
ibisów.
XVI -
- Skacząca Ryba
(HAt-mHyt)
Per-Banebdżedet (Mendes,
Tema el-Amdid)
Stolica nomu i centrum
kultu Ozyrysa i Banebdżedet (baraniego boga) - cmentarz baranów. Stolica Egiptu w okresie panowania XXIX dynastii.
Anpet-Dżedet (Tmuis)
Stolica nomu i ważny
ośrodek gospodarczy w okresie rzymskim.
Centrum kultu bogini Bastet z nekropolą kotów. Miasto będące siedzibą
libijskiej XXII dynastii i, w tym okresie, pełniące funkcję stolicy
Egiptu.
XIX -
- Dzieci królewskie niższe rangą
(nn-pH)
Imet (Tell Nabasza)
Centrum kultu bogini
Wadżet
Dżanenet, Hut-Waret (Tanis,
Awaris, San el-Hagar)
Stolica Egiptu za XXI
dynastii i libijskiej XXII dynastii. Ważny port do handlu z Azją. Centrum
produkcji płótna. Więcej...>>>
Pi-Rameses (Kantir)
Pi-Rameses to miasto wzniesione przez
Seti I i Ramzesa II, rozbudowywane przez następnych Ramessydów. Zaprojektowane jako centrum administracyjne kraju.
XX -
- Sopdu
(spd)
Per-Sopdu (Soped,
Saft el-Henna, )
Centrum kultu boga
Sopdu i jego towarzyszek: Chensit i Szesemtet.
Fakussa
(Fakus)
Górny Egipt
I -
- Łuk
(tA-sty)
Iat-Rek (File)
Wyspa na Nilu ze słynnym kompleksem świątynnym
Izydy i Hathor pochodzącym z III w p.n.e. Po zalaniu Dolnej Nubii przez
wody jeziora Nassera po budowie tamy asuańskiej świątynie zostały
przeniesione na wyspę Agilkia. Więcej ...>>>
Suentet (Syene, Asuan)
Jedno z
najważniejszych miast starożytnego Egiptu o strategicznym położeniu na
granicy Nubii. Znaleziono tu zabudowę pochodzącą z okresu pierwszych
dynastii. Słynne kamieniołomy granitu i alabastru.
Więcej ...>>>
Nubet (Ombos, Kom Ombo)
Stolica nomu w Okresie Ptolemejskim z świątyniami Sobka i
Haroerisa z II w p.n.e.
Abu (Elephantine,
Gazirat al-Asuan)
Stolica nomu, jednocześnie bastion graniczny wzniesiony na
wyspie. Świątynie Chnuma (Nektanebo II) i Satet (Nowe Państwo) oraz słynny Nilometr
odkryty w 1822. Więcej ...>>>
Mastaby okresu
Starego Państwa. Ośrodek kultu Horusa - świątynia z Okresu
Ptolemejskiego.
III -
- Nechen
(nxn)
Necheb (Eileithyiaspolis,
Elkab)
Stolica nomu w okresie Nowego Państwa. Centrum kultu
bogini Nechbet i Thota - świątynie. Świątynia Nektanebo i zniszczona
świątynia Totmesa III. Liczne grobowce skalne dostojników.
Nechen (Hierakonpolis,
Kom el-Ahmar)
Stolica Górnego
Egiptu w okresie Predynastycznym. Pierwsza stolica III nomu. Centrum kultu
Horusa i bogini Nechbet, presonifikacji białej korony. Światynia Nechbet
wzniesiona przez Amenhotepa II i rozbudowana przez Ramzesa II. Światynia
Thota zbudowana w czasach Totmesa III.
Junet (Latopolis, Esna)
Stolica nomu po
okresie dominacji Nechen. Centrum kultu Neith i Chnuma. Świątynia z okresu
ptolemejsko-rzymaskiego.
Stolica Egiptu w
okresie Nowego Państwa. Centrum kultu Amona. Na wschodnim brzegu Nilu
największy kompleks świątynny starożytności - świątynie Amona, Mut i
Chonsu (triada tebańska). Również świątynie Ptaha i Apet (bogini czczonej
jako matka Ozyrysa). Na zachodnim brzegu teren określany mianem
Teb Zachodnich z licznymi nekropolami,
świątyniami grobowymi i słynnymi Dolinami Królów i
Królowych.
Dżamet (Medinet Habu)
Światynia
grobowa Ramzesa III oraz mała świątynia Hatszepsut i Totmesa III. Centrum
kultu Amona
Juni (Hermonthis,
Armant)
Do XVIII dynastii
stolica nomu. Świątynia Montu, czczonego pod postacią byka Buchisa.
Bucheum - nekropola byków Buchisów.
Per-Hathor (Pathyris,
Afroditopolis, Gebelejn)
Okręg tebański.
Ośrodek kultu Thota. Kult Hathor i Sobka z Sumenu
Dżerti (Tufium, Tod)
V -
- Dwa Sokoły
(Hrwy)
Gesi (Apollinopolis Parva,
Kus)
W czasach rzymskich
nazywane Dioclecianopolis
a przez Koptów - Kus Berbir.
Kult Haroerisa i bogini Heket.
Gebtiu (Koptos, Kuft)
Stolica nomu.
Główne bóstwa: Min, Izyda i Horus. Ważny ośrodek gospodarczy Górnego
Egiptu łączący poprzez Wadi Hammamat Dolinę Nilu z Morzem Czerwonym (Kosejr)
Nebet (Ombos, Kom
Bellal, Tuch)
Kult Seta
VI -
- Krokodyl
(msH)
Junet (Tentyris,
Dendera)
Stolica nomu z
pozostałościami staroegipskich świątyń, m.in. świątynie Hathor i Izydy.
Również Mammisi (świątynia narodzin) Nektanebo i inna, pochodzące z okresu
rzymskiego.
VII -
- Sistrum
(sSS)
Hut, Hut-Sechem (Diospolis
Parva, Hiw)
Znane jako Miasto
Sistrum. Centrum kultu bogini Bat, zasymilowanej w okresie pierwszych
dynastii z Hathor.
VIII -
- Wielka Ziemia
(tA-wr)
Abdżu (Osiris, Abydos,
Araba el-Madfuna)
10 km na pd.-zach. od Baliany
z zachowanymi bardzo starymi śladami osadnictwa. Abydos stanowiło
nekropolę dla znajdującej się w pobliżu stolicy pierwszych dynastii
- This. Od czasów VI dynastii rozwinął się w Abydos kult Ozyrysa,a później
Chenty Amentiu. W czasach XIX dynastii Seti I
wzniósł tu świątynię ku czci swego ojca, Ramzesa
I, oraz rozpoczął budowę własnej świątyni grobowej. Ramzes
II również wybudował w Abydos niewielką świątynię grobową. Z
Abydos właśnie pochodzą dwie słynne
tablice, zabytki o kapitalnym znaczeniu dla ustalenia chronologii władców
Egiptu. Więcej ...>>>
This Czeny (Thinis,
Girga)
Stolica nomu, a
także kraju, w okresie panowania dwóch pierwszych dynastii.
IX -
- Min
(mnw)
Ipu(-Chent-Min) (Chemmis
Panopolis, Achmim)
Stolica nomu i
jedno z najważniejszych miast w Górnym Egipcie. Świątynia Mina oraz
centrum kultu płodności.
Hut-Repit (Athribis,
Wanina)
X -
- Wadżet (kobra)
(wADyt)
Dżeuka (Antaeopolis,
Kaw el-Kebir)
Centrum kultu Setha
z Czebu. Miasto rodzinne małżonki Amenhotepa III, królowej Teje.
XI -
- Czaj
(stX)
Szas-Hotep (Hypselis,
Szutb)
Stolica
najmniejszego z nomów. Świątynie Setha i Maat.
XII -
- Żmija
(Dw-f)
(Apotheke,
Abutig, el-Atawla)
Stolica nomu. W
okresie panowania Ramzesa II rozwinął się tutaj kult boga Anti i Chnuma.
Groby skalne dostojników z VI dynastii z pięknymi dekoracjami
przedstawiającymi życie codzienne w okresie Starego Państwa.
XIII -
- Nedżefet Chentet
(nart-f-xnt)
Sauti (Lycopolis,
Asjut)
Stolica nomu
odgrywająca duże znaczenie w I Okresie Przejściowym i podczas konfliktu
nomarchów tebańskich z królami herakleopolitańskimi. Centrum kultu Anubisa
i Upuauta. Ważny punkt transportowy leżący na trasie karawan
wschód-zachód. Groby skalne z XII dynastii.
Manfalut
XIV -
- Nedżefet Pehetet
(nart-f-pH)
Kis (Cusae, el-Kusija)
Nekropola z grobami
lokalnych dostojników z okresu Średniego Państwa. Kult bogini Hathor.
Achet-Aton (el-Amarna)
W okolicach
Aszmunejn kult boga Thota i Ogdoady, później kult Atona. Stolica kraju w
okresie amarneńskim ze świątyniami kultu słońca.
Więcej ...>>>
Meir
XV -
- Zając
(wn)
Hare (Antinoupolis,
Szejch Abada)
Świątynia
wzniesiona przez Ramzesa II
Chmunu
(Hermopolis Magna, Aszmunejn)
Stolica nomu.
Największy ośrodek kultu Thota z jego świątynią pochodzącą z okresu
Średniego i Nowego Państwa a także wzniesioną na północy przez Filipa
Arridajosa, inną świątynią Thota. Ważne centrum kulturalne w Okresie
Ptolemejskim. W Tuna el-Gebel, 6 km na zachód, znajduje się nekropola
okresu późnego z licznymi grobami i kaplicami, m.in. Petozyrysa,
arcykapłana Thota z IV w. p.n.e.
Heruer (Hur)
XVI -
- Oryks
(mAHD)
Menat-Chufu (el-Minia)
Ważny centrum
gospodarcze współczesnego Egiptu.
Hebenu (Kom el-Ahmar)
Stolica nomu. Ośrodek kultu
Ramzesa II z jego świątynią. Kaplica w jaskini lwiej bogini Pachet, córki
Re. Nekropola 19 grobowców dostojników, m.in. grobowiec Nefer-Sekeru,
wielkiego pisarza królewskiego.
Balansura
Zawijet el-Majitin
Beni Hassan
Akoris, Tihna
el-Gebel
XVII -
- Anupu
(inpw)
Hardai (Kynopolis)
Świątynia Anubisa i
nekropola psów.
el-Keis
XVIII -
- Anty
(anty)
Teudżai (Anchyronpolis,
el-Hiba)
Dwie świątynie: Anti i Sachmet, wzniesiona przez Szeszonka. Groby z okresu XII dynastii,
liczne znaleziska cennych wyrobów jubilerskich.
XIX -
- Wab
(wAbwy)
Per-Medżed (Oxyrynchos,
el-Bahnasa)
Stolica nomu. Do
dużego znaczenia dochodzi w Okresie Ptolemejskim. Kult Seta i ryby
Mormyrus.
Stolica nomu. Do
rangi stolicy kraju dochodzi w okresie herakleopolitańskim stając się
rezydencją królów dynastii IX i X. Ośrodek kultu boga-barana Harsafesa,
którego świątynię, wzniesioną przez Ramzesa II, odkrył Naville w 1892-93.
W I Okresie Przejściowym miasto nabrało dużego znaczenia a jego
nomarchowie stają udzielnymi władcami.
Na zachodnim brzegu
Nilu piramida i kompleks grobowy króla Snofru. Kult Chnuma.
XXII -
- Metenut
(dmt)
Iczi-Taui (el-Liszt)
Stolica Egiptu w
okresie XII dynastii. W okolicy Amenemhat I i Senweseret I kazali
wybudować swoje piramidy-grobowce. Tutaj również znajduje się mastaba
Senwesereta-Anch, arcykapłana Ptaha i królewskiego architekta.